Exselensia Vise – Primeiru Ministru no Ministru Koordenadรณr ba Assuntu Ekonรณmiku, Ministru Turizmu no Ambiente, Datoโ Seri Francisco Kalbuadi Lay partisia iha jantar ofisial no seremonia kondekorasaun bรก sidadaun estranjeiru naโin-15 neโebรฉ fรณ kontribuisaun estraordinรกria durante prosesu estabelesimentu Fronteira Maritima Timor-Leste nian ho Austrรกlia.
Medalla bรก kondekorasaun neโe oferese direta hosi Prezidente Repรบblika (PR), Josรฉ Ramos-Horta iha Palรกsiu Nobre Lahane, Dili, Kinta, 15 Maio 2025 iha รกmbitu han-kalan hamutuk ho partisipante sira Dili International Conference kona-bรก Direitu Marรญtimu, oragniza hosi Gabinete Fronteiras Terrestres no Marรญtimas Timor-Leste (GFTM), durante loron rua hahรบ hosi 15 toโo 16 fulan maiu 2025.
Estadu Timor-Leste kondekora pessoรกl hirak neโe bazeia bรก Dekretu Prezidensiรกl nรบmeru 39/2025 loron 9 fulan maiu 2025, ho Grau Kolรกr no Grau Medalla รrdem Timor-Leste nian.
Estadu Rekoรฑese servisu sira neโebรฉ sidadaun estranjeiru hirak neโe presta, iha folin boโot ho sira nia abilidade hanesan pรฉritu legรกl, diplomata no profisionรกl tรฉkniku durante prosesu istรณriku Konsiliasaun Obrigatรณria Nasaun Unidas inisiada iha abril 2016.
Hosi sidadaun estranjeiru naโin-15 neโe, naโin-tolu nuโudรกr pรฉritu iha parte legรกl hanesan Konsilleiru Seniรณr kona-bรก Lei Tasi nian mak simu kondekorasaun ho Grau Kolรกr รrdem Timor-Leste nian mak hanesan Professรณr Sir. Elihu Lauterpacht hosi Britania, Professรณr Alan Vaughan Lowe hosi Britania no Sir. Michael Charles Wood hosi Britania.
Profisionรกl na’in-12 seluk neโebรฉ Estadu TL kondekora ho Grau Medalla Orden Timor-Leste nian bรก sira-nia kontribuisaun esepsionรกl mak hanesan; ๐๐ฆ๐๐๐ข๐ฑ๐๐๐จฬ๐ซ ๐๐๐ญ๐๐ซ ๐๐๐ค๐ฌ๐จ๐-๐๐๐ง๐ฌ๐๐ง, ๐๐ซ๐๐ณ๐ข๐๐๐ง๐ญ๐ ๐๐จ๐ฆ๐ข๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐ฅ๐ข๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ข๐ง๐๐ฆ๐๐ซ๐ค๐, ๐๐ฎ๐ขฬ๐ณ ๐๐ก๐ซ๐ข๐ฌ๐ญ๐ข๐๐ง ๐๐ฎฬ๐๐ข๐ ๐๐ซ ๐๐จ๐ฅ๐๐ซ๐ฎ๐ฆ, ๐๐จ๐ฆ๐ข๐ฌ๐ฬ๐ซ๐ข๐ฎ ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐ฅ๐ข๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ง๐จ๐ฆ๐๐๐๐ฎ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ข๐ฆ๐จ๐ซ-๐๐๐ฌ๐ญ๐ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฅ๐๐ฆ๐๐งฬ๐. ๐๐ฎ๐ขฬ๐ณ ๐๐๐๐ฎ๐ฅ ๐๐๐๐ข๐ซ๐ ๐๐จ๐ซ๐จ๐ฆ๐, ๐๐จ๐ฆ๐ข๐ฌ๐ฬ๐ซ๐ข๐ฎ ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐ฅ๐ข๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ง๐จ๐ฆ๐๐๐๐ฎ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ข๐ฆ๐จ๐ซ-๐๐๐ฌ๐ญ๐ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ข๐๐ซ๐ซ๐ ๐๐๐จ๐ง๐, ๐๐ซ. ๐๐จ๐ฌ๐๐ฅ๐ข๐ ๐๐๐ฅ๐ค๐ข๐ง, ๐๐จ๐ฆ๐ข๐ฌ๐ฬ๐ซ๐ข๐ฎ ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐ฅ๐ข๐๐ฌ๐๐ฎ๐ฆ ๐ง๐จ๐ฆ๐๐๐๐ฎ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฎ๐ฌ๐ญ๐ซ๐ฬ๐ฅ๐ข๐ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฎ๐ฌ๐ญ๐ซ๐ฬ๐ฅ๐ข๐, ๐๐ซ๐จ๐๐๐ฌ๐จฬ๐ซ ๐๐จ๐ง๐๐ฅ๐ ๐๐๐ฅ๐๐จ๐ฅ๐ฆ ๐๐๐๐ซ๐๐, ๐๐จ๐ฆ๐ข๐ฌ๐ฬ๐ซ๐ข๐ฎ ๐๐จ๐ฆ๐ข๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐ฅ๐ข๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง, ๐ง๐จ๐ฆ๐๐๐๐ฎ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฎ๐ฌ๐ญ๐ซ๐ฬ๐ฅ๐ข๐ ๐ฆ๐๐ข ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐๐ง๐๐๐ฬ ๐ง๐จ ๐๐จ๐ฏ๐ ๐๐๐ฅ๐ฬ๐ง๐๐ข๐.
๐๐ซ. ๐๐๐ซ๐ญ๐ก ๐๐ข๐ง๐๐ ๐ซ๐๐ง ๐๐๐ก๐จ๐๐ข๐๐ฅ๐ ๐๐ฎ๐ง๐ฌ๐ข๐ง๐ฬ๐ซ๐ข๐ฎ ๐ค๐ ๐๐๐ข๐ฌ๐ข๐ฬ๐ฅ ๐๐๐ง๐ข๐จฬ๐ซ ๐๐ซ๐ข๐๐ฎ๐ง๐ฬ๐ฅ ๐๐๐ซ๐ฆ๐๐ง๐๐ง๐ญ๐ ๐๐ซ๐๐ข๐ญ๐ซ๐๐ฃ๐๐ง ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฆ๐ฬ๐ซ๐ข๐ค๐, ๐๐ซ. ๐๐๐ซ๐ญ๐ข๐ง ๐๐ง๐ฌ๐ญ๐ข๐๐ ๐๐๐ซ๐ฅ๐ฌ๐ญ๐จ๐ง ๐๐จ๐, ๐๐ฎ๐ง๐ฌ๐ข๐จ๐ง๐ฬ๐ซ๐ข๐ฎ ๐ค๐ ๐๐๐ข๐ฌ๐ข๐ฬ๐ฅ ๐๐๐ง๐ข๐จฬ๐ซ ๐๐ซ๐ข๐๐ฎ๐ง๐ฬ๐ฅ ๐๐๐ซ๐ฆ๐๐ง๐๐ง๐ญ๐ ๐๐ซ๐๐ข๐ญ๐ซ๐๐ฃ๐๐ง ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐๐ง๐๐๐ฬ, ๐๐ฌ๐ฉ๐๐งฬ๐ ๐ง๐จ ๐๐ฆ๐ฬ๐ซ๐ข๐ค๐, ๐๐ซ. ๐๐๐ง๐๐ญ ๐๐๐ ๐ซ๐๐ง๐, ๐๐ข๐ฌ-๐ฉ๐๐ซ๐ฌ๐๐ข๐ซ๐ฎ ๐ง๐จ ๐๐ซ๐๐ณ๐ข๐๐๐ง๐ญ๐ ๐๐จ๐ง๐ฌ๐๐ฅ๐ฅ๐ฎ ๐๐๐ฆ๐ข๐ง๐ข๐ฌ๐ญ๐ซ๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐๐จ๐ซ๐ซ๐๐ฌ๐ฉ๐จ๐ง๐๐ฬ๐ง๐ฌ๐ข๐ ๐๐ฅ๐จ๐๐๐ฅ ๐๐๐ ๐๐ข๐ฉ๐๐ซ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ซ๐ข๐ญ๐๐ง๐ข๐.
๐๐ซ. ๐๐ญ๐๐ฉ๐ก๐๐ง ๐๐๐ง๐ง๐๐ญ๐ก ๐๐๐ฆ๐ฉ ๐๐๐๐, ๐๐ข๐ซ๐๐ญ๐จฬ๐ซ ๐๐ง๐๐ซ๐ฃ๐ข๐ ๐ฬ๐ณ๐ข๐-๐๐๐ฌ๐ขฬ๐๐ข๐ค๐ฎ, ๐๐๐ ๐๐ข๐ฉ๐๐ซ (๐๐ฎ๐ฌ๐ญ๐ซ๐ฬ๐ฅ๐ข๐), ๐๐ซ. ๐๐ข๐ญ๐๐ง๐ฃ๐๐ฅ๐ข ๐๐๐ฃ๐๐ฃ, ๐๐จ-๐ฑ๐๐๐ ๐๐ซ๐๐ข๐ญ๐ซ๐๐ฃ๐๐ง ๐๐ง๐ญ๐๐ซ๐ง๐๐ฌ๐ข๐จ๐ง๐ฬ๐ฅ ๐ฬ๐ณ๐ข๐ ๐๐๐ฌ๐ขฬ๐๐ข๐ค๐ ๐๐๐ ๐๐ข๐ฉ๐๐ซ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฎ๐ฌ๐ญ๐ซ๐ฬ๐ฅ๐ข๐, ๐๐ซ. ๐๐จ๐๐ข๐ง ๐๐ข๐ฅ๐ฅ๐ข๐๐ฆ ๐๐ฅ๐๐ฏ๐๐ซ๐ฅ๐ฒ, ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ฎ๐ฅ๐ญ๐จฬ๐ซ ๐๐ฬ๐ค๐ง๐ข๐ค๐ฎ ๐๐ฌ๐ฉ๐๐ฌ๐ข๐๐ฅ๐ข๐ณ๐๐๐ฎ ๐ข๐ก๐ ๐๐๐จ๐ฅ๐จ๐ฃ๐ข๐ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ซ๐ข๐ญ๐๐ง๐ข๐, ๐๐ซ. ๐๐ซ๐๐ง ๐๐๐ญ๐ก๐๐ง ๐๐ญ๐ก๐จ๐๐ ๐๐ซ, ๐๐จ๐ง๐ฌ๐ฎ๐ฅ๐ญ๐จฬ๐ซ ๐ข๐ก๐ ๐๐ข๐ซ๐๐ข๐ญ๐ฎ ๐๐ง๐ญ๐๐ซ๐ง๐๐ฌ๐ข๐จ๐ง๐ฬ๐ฅ ๐๐ฎฬ๐๐ฅ๐ข๐ค๐ฎ ๐ก๐จ ๐ง๐๐ฌ๐ข๐จ๐ง๐๐ฅ๐ข๐๐๐๐ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐ฌ๐ซ๐๐ฅ๐ ๐ง๐จ ๐๐ฆ๐ฬ๐ซ๐ข๐ค๐.
Tratadu entre Timor-Leste no Austrรกlia neสผebรฉ estabelese fronteira marรญtima permanente asina iha fulan-marsu 2018 no tama iha vigรณr iha Agostu 2019, marka susesu signifikativu ida iha Timor-Leste nia viajen dezde restaurasaun independรฉnsia iha 20 Maiu 2002.