Vise-Primeiru-Ministru (VPM) no Ministru Koordenadór ba Asuntu Ekonómiku (MKAE), Ministru Turizmu no Ambiente (MTA), Francisco Kalbuadi Lay, dezeja Segundu Konferénsia Ekonómika no Negósiu Timor-Leste-Austrália, ne’ebé hala’o durante loron rua iha Centro Convenções de Dili husi 07-08 Agostu 2025 bele fó benefísiu di’ak-liu tan ba emprezáriu sira husi nasaun rua.
Iha diskursu ikus Vise-PM, MKAE, MTA, Francisco Kalbuadi Lay, hato’o agradesimentu ba partisipante konferénsia tomak, tanba ida nee importante teb-tebes, liuliu Governu Austrália fó atensaun maka’as tebes, iha ne’ebé ba dahuluk sira haruka Ministra Dezenvolvimentu Internasionál no special envoy ida ba asuntu sudeste aziátiku nian. Ne’ebe agradese tebes ba kooperasaun servisu hamutuk entre Governu Austrália no mós Governu Timor-Leste, inklui alta entidade sira seluk.
“Konferénsia ida ne’e la’o di’ak teb-tebes, konferénsia ida ne’e bem organizado.
Ha’u la dehan katak, sira (konferénsia) seluk ladi’ak, maibe ne’e di’ak teb-tebes, ne’e servisu hamutuk ho Governu Australianu liuhusi Embaixadora Caitlin Wilson, ho nia ekipa tomak nune’e mós ho champions businesses mai husi Austrália, nune’e mós CCITL no hotu-hotu, no agradese tebes ba Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão ho ministru sira seluk no mós membru Parlamentu Nasionál sira,” katak Vise-PM, MKAE, MTA, iha CCD, hafoin remata konferénsia iha loron Sesta, 08 Agostu 2025.
Nune’e mós Embaixadora Austrália iha Timor-Leste, Caitlin Wilson, hatete, konferénsia ida ne’e nia efeitu boot teb-tebes iha aspetu ekonómika no negósiu.
“Austrália ho Timor-Leste nia emprezáriu sira enkontru hamutuk ona iha ne’e durante konferénsia hodi partilla informasaun ba malu kona-ba traballu no oinsa hala’o business iha Timor-Leste. Ha’u hanoin importante tebes mak lori business hamutuk atu explora oportunidade business no investimentu saida mak iha futuru,”destaka Caitlin Wilson.
Diplomata Australiana ne’e hatutan, ba futuru, oportunidade atu Timor-Leste-Austrália haree no foka ba mak iha área potensiál haat.
“Konferénsia ne’e ko’alia oportunidade barak iha business ninian, maibé konferénsia ida ne’e foka liu ba área potensiál haat mak hanesan, manufatura, turizmu, agrikultura no mining/mineral,”afirma Caitlin Wilson.
Ministra Anne Aly espera Konferénsia Ekonomia no Negósiu entre Timor-Leste no Austrália 2025 lori oportunidade kmanek ba nasaun rua.
Ministra ba Dezenvolvimentu Internasionál, Ministra ba Empreza Ki’ik no Ministra ba Asuntu Multikulturál Austrália, Anne Aly, iha nia diskursu espera partisipante konferénsia sira atu nakloke ba malu, ko’alia ho parseiru sira kona-ba oportunidade kmanek iha negósiu ninian atu dudu kreximentu ekonómiku nasaun rua nian ba oin.
“Análize, kompriende saida mak akontese iha tinan ida nia laran. Tanba se tinan-tinan ita laiha oportunidade, ita iha oportunidade, maibé ita la hetan rezultadu. Favór ida, ko’alia ho ita-boot nia parseiru. Se ita-boot presiza aprende buat ruma, ko’alia ho ami. Se sira presiza atu kompriende di’ak liután ami-nia oportunidade sira, sira bele ko’alia ho ita-boot.
Hahú kompriende oinsá atu halo negósiu. Ita nia mindset mak ne’e, se ita iha kbi’it atu buka osan, ita halo duni, ita hakarak sai riku iha semana ida nia laran. Ema seluk, sira iha abilidade diak liu, sira gasta hotu sira nia osan. Sira la hanoin kona-ba negósiu. Sira la hanoin kona-ba oinsá atu sai kapás.
Sira haree de’it saida maka akontese iha ne’ebá. Entaun, favór ida aproveita oportunidade ida-ne’e iha loron rua nia laran atu esplika, lalika hakotu. Ida-ne’e sei loke odamatan ba ita-boot atu kontinua liga. Sim, ita ko’alia kona-ba nasaun, ita ko’alia kona-ba infraestrutura, buat barak. Maibé haree ba ita-nia rain nia karakterístika, ha’u iha serteza, katak lukru ki’ik, ki’ik sei halo serbisu.
Ita ko’alia tiha ona, ita hatama buat hotu, osan hotu ita fó dalan ida ka seluk, osan husi gazolina, osan hotu ba leten. Ida ne’e mak ha’u husu ba imi; iha razaun ida, ha’u hanoin. Lae, ida-ne’e labele tahan,”deklara Ministra Anne Aly, iha Centro Convenções de Dili (CCD), Kinta dia 07 Agostu, tinan 2025, iha Konferénsia Ekonómika no Negósiu entre Timor-Leste ho Austrália.
Ministra Anne Aly mós informa ba partisipante konferénsia katak, iha Melbourne, Austrália, Timoroan balu halo ona negósiu barak, ida mak kona-ba kafetaria “Timorese Coffee”.
Anne Aly, destaka pontu importante sira husi kooperasaun bilaterál Timor-Leste-Austrália nian durante ne’e fó benefísiu ba país rua iha setór barak, hanesan traballadór Timoroan ne’ebé ba servisu iha Austrália. Basá Timoroan 20 mil mak servisu ona iha Austrália, no sira servisu di’ak loos, aprende buat barak iha setór sira hanesan agrikultura, manufatura no seluk tan.
Ida ne’e tuir Ministra ne’e haree katak, bainhira sira fila-fali mai Timor bele aplika esperiénsia sira ne’ebé hetan ona iha Austrália ba dezenvolvimentu nasaun nian no mós sustentabiliza ekonomia sira nian iha kada família.